(9 февраля) 14 февральыште Марий культур рӱдерым вуйлатыше Марий Элын сулло артистше В.Григорьев 60 ияш лӱмгечыжым «Ава шӱм» пьесыж почеш шындыме спектакль дене палемда.
Ӱмыржӧ мучко калык дене да калыклан тыршыше артист, режиссер, сценарист, педагог, вуйлатыше таче илыш, еш, айдеме кокласе кыл нерген мутланаш кумылаҥын.
— Валерий Помбеевич, Те пӱнчӧ гай кугу капан, пеҥгыде туп-вачан марий улыда. Очыни, самырыкда годым шукын чоным йӱлатенда? Еш илышда кузерак вияҥын?
— Мый эре вожылшо лийынам. Армийыште деч вара кок ий гыч ешаҥынам, ӱдырна шочын. Москвашке культпросвет училищыште шинчымашым налмеке тунемаш каенам. Тушко пырля ешым наҥгаяш йӧн лийын огыл. Тўвыра илышлан кора ойырлашат логале.
— А ӱдырда дене кылым кучеда?
— Кыл ннигунамат кӱрылтын огыл. Ойырлымекат, кызытсе пелашем дене илаш тӱҥалмекат, ӱдырем мемнан ешыш толеден. Чынжым каласаш гын, ме кок еш тунамак келшен иленна. Ӱдыремын аваже весе дене ушнен гынат, вашла унала коштынна.
— Тугеже тендан чыладанат интеллигент, мудреч койышда тӱргоч.
— Авам тыге туныктен. Тудо самырыкем годымак ойлен: «Эргым, йоча титакан огыл. Те ойырленда – тендан сомылда. Йочалан кӧра икте-весе дене вашлийман. Тудо ача-авам пырля ужнеже». Тыге ме ныл кугыеҥ йоча пеленак шинчылтынна, пуйто мемнан коклаште нимогай умылыдымашат лийын огыл. Галина пелашемым мокталтен каласем. Тудын ушан-шотан мутшо тыгай лияш тарата. «Йочалан ача кӱлеш. Тудын пелен лийман. Тидын годым палышаш: мыят тудым ом шӱкал» манеш. Сандене пелашем ӱдыремлан вургемымат наледаш полша, «Тиде тыйын йочатлан» манын пуа ыле. Кызыт ӱдырем Казаньыште ила. Кӱлеш гын, тудын деке пелашем денак миен толына. Уныкамымат ончаш полшена. Галина тудым ӱмаште эсогыл шке ялышкыже коштыктен. «Мый айдемым йӧратен шынденам гын, тугеже тудын йочажымат йӧратышаш улам» манеш.
— Тыланда, руш манмыла, пеш чот «повезло».
— Галинам театрыштат пеш пагалат. Ешым вет ӱдырамаш куча, маныт. Тудо кушкыла савыралеш, тушкыла пӧръеҥ ошкылеш. Ӱдырамаш подылеш гын, пӧръеҥат тидым ышташ тӱҥалеш. Пелашем кугу философ гай. Тудо мыйым эре яндарым, ушан-шотаным ужнеже. А мый тудым йӧратем, сандене пелкыже лиям: шкемым алди-булди ом кучо, шинчымашем нӧлташ тыршем. Тудын шӱкалтышыж денак режиссер лийынам. Спектакльымат шындем пелашем ден йочам-влак кугешнышт манынак. Пьесымат тиде шижмаш денак возаш тӱҥалынам. Икымше критик – пелашем. Лудеш да ончышо семын шонымашыжым каласа: тыште кӱчымӧ, тушто йыгыжтарыше… Кумылем нӧлтен мошта: «Тый пагалыме еҥ улат. Поро чонет дене осалым сеҥет. Осалым шкеже ит ыште, сайын вашлий кеч-кӧмат» манеш.
— Тугеже тендан кокласе кыл эргыланда пеш сай пример. А шкеже тудо тендам умыла?
— Эргына мыйым моткоч йӧрата, ачаж верч чот тургыжлана. Тудо латшым ияш, радио-механический техникумышто тунемеш, ончычракше бокслан шӱмаҥын ыле, кызыт неле атлетике дене заниматла. Кушто улмемым эреак умылаш тырша. Неле, черле годым эре воктенем пӧрдеш. Кызытат ойла: «Ачай, тый поро кумылан, талантан улат. Вуетым ит саке. Чыла сай лиеш.»
— Спортлан шӱмаҥмыже кушеч?
— Мыйже вет шке жапыштыже бокс дене модынам, куштылго атлетике дене заниматленам. Ешем шаланымеке, арака вочкыш ыжым «пуро». Тау Виктор Дмитриевич Бурлаковлан. Тудо тунам каласыш: «Валера, йӱаш ок лий. Тый лучо спорт дене кылым кучо – чыла мондалтеш».
Марий самырык театрыште ыштымем годым неле мутым каласыше еҥым пӱтыралын кучен кертам ыле. Пелашем ийготым ончыде, мыланем марлан лектын.
— А могай ойыртем тендан коклаште?
— Пелашем самырыкрак. Тудо мыйым тунамак чот пагален, йӧратен коштын. Ик спектакльымат ончыде кодын огыл. Репетиций годым эре залыште шинчен. Икана ик айдеме тудын чонжым сусыртен, ӱмбакыже кычкырлен налын. Мый саде еҥетым туге пӱтырал кученам, шкежат шижын шуктен омыл. «Суксо кумылан айдеме ончылно сукен шич да прощенийым йод!» манын кычкыралынам. Йодо вет.
— Тылеч вара пырля илаш кутырен келшенда?
— У ийлан Галина, Светлана Дмитриева, Василий Павлов мый декем унала миеныт. Вася тунам каласыш: «Те коктынат сай койыш-шоктышан улыда. Пырля илыза». Тыге мемнам пачереш петырен коденыт, сравочым пеленышт наҥгаеныт. Нунылан шуко гана таум каласенам. Мый пиалан улам.
— Мыняр жап гыч угыч ешым чумыренда?
— Шым ий гыч. Кужу жаплан ӱдырамаш тукымлан ӧпкелалтынам ыле. Нигӧ денат вашлиялтын омыл. Кумылем Галюш пелашем налын.
— Ындыжым ӱдырамаш нерген шонымашда тӱрыс вашталтын?
— Ӱдырамашым чаманен, аклен моштем. Тудын сомылжо содыки пеш кугу: эн ончычак ешыште, мӧҥгыштӧ. Пӧръеҥ огыл, а ӱдырамаш ешын вуйжо: ушым пуа, чын корно дене колта. Сандене ӱдырамашым чыла шотыштат аклем.
— Мӧҥгысӧ сомылжым вара тудо чыла шукта мо?
— Уке. Эррак кынелнам гын, кочкаш ышташ я кӱварым ӱшташ тӱҥалам. Вургемымат мушкын кертам. Ойыркалымаш уке. Ноенам, ом ярсе гын, тудо, манмыла, пудам пералтен кертеш. Уборко годым мый чыла почкем, эргына пуракым ӱштеш, пелашем мушкеш.
— Валерий Помбеевич, Тендан шичнавӱдым мо луктын кертеш?
— Йолташемын шакше койышыжо, ужалымаш.
— Тыгайже лийын мо?
— Лиеден. Южгунам пашам кыртмен ыштет, канышым от пале… Трук «шелын» пуат пырля чайым йӱын, илыш нерген мутланен шинчыше йолташетак. Кокытеланыше еҥ-влакым чытен ом керт. Тыгай-шамыч шучко улыт.
— Те нуным вара проститледа?
— Проститлем. Ончычсым шарныктен, еҥым шӱктараш огеш лий. Шке йоҥылышым умылышылан пеш кугу ак. Айдемын эн кугу прокуроржо – шкенжын совестьше. Авам ойла: «Тек тушман ӱмбакет кӱм кышка, а тый сай ончылтыш да кинде дене вашлий». Авам, Мария Спиридоновна, нигӧланат нигунамат удам ыштен огыл, санденак тудо кужу ӱмыран. Ачам-авам кум эрге деч кок ӱдырым ончен-куштеныт. Кузе оксам ыштен налмымат пален кушкынна.
— Колынам ыле, Те самырыкда годым шахтыште пашам ыштенда.
— Латшым ияш улам ыле. Пеш нелын иленна. Окса шинчалланат лийын огыл. Луганск областьысе Свердловск поселкыш шумеш каенам. Кечывал марте училищыште шахтерлан тунемынам, вара кум шагат шахтыште электровоз машинистлан ыштенам, кастене школыш коштынам. Тунам шахтерлан министр деч шукырак тӱленыт. Ачам колымо деч вара, кок ий гыч, шочмо кундемыш пӧртылынам. Ачам, Помбей Степанович, Кугу Отечественный сарын участникше, разведчик лийын. Контузитлалтше, сокыр пӧртылын. Йолысо осколко дене коштын. Сарлан кӧра кӧргыжӧ пытен, сандене ончычрак колен.
— Тачысе кече марте Те йолташ, йолташ огылым ойыркалаш тунемын шуында?
— Артистлан ыштымем годым тушманем шагалрак улыт ыле. Уш-акылым погымо, виянрак лийме семын осалым шонышыжо шукырак лийыт. Арам огыл Пушкин «Моцарт и Сальери» произведенийым возен. Сальери йолташыжын кушмыжым ужешат, кӧранымыж дене Моцертлан аярым пыштен пуштеш. Кушкын шуынам тыгай кӱкшытыш, кунам илышым, пашам утларак умылаш тӱналынам. Эше пайдам конден кертам шонем. Айдемым паша гыч кораҥдат гын, тудо вашке «пыта». Творческий еҥ-влак кокла гыч шукын тыге илыш гыч каеныт… Шукерте огыл ик йолташемлан каласышым: «Кызытше, тендан поро мутда мыланем кӱлмӧ годым, те мый декем огыда тол? Кунам мый денем чыла сай лийын, те эре толында. Неле годымжо кушто улыда?» «Жап уке» манын каласыш.
— Тидыже чондам кӱрыштеш?
— Мыняр йолташым йомдарышна? Василий Павловым паша гычат колтышт. Ме воктекыже ыжна мий, поро мутым ыжна ойло. Юрий Байгуза театр гыч лектын кайыш, шке декем нальым, но садак арален шына кодо. Валерий Абукаев. Шарнем, «Шешке шем кишке» спектакльым шындыме годым тынар кумылын пиже ты пашалан! Меак, йолташ-влак, миен огынал тудын деке жапыштыже. Молан меже кӱчымӧ чонан улына? Айдеме айдемак лийшаш. Чеховын «Кому повем свое горе?» произведенийжым налаш. Эргыже колымеке, пӧръеҥ имне дене кайышыжла, корнышто вашлиялтше еҥ-влаклан шке ойгыж нерген каласынеже, но тудым нигӧат огеш колышт. Вара чонжым имньыжлан почеш. Ме пеш шучко пагытыште илена: вашла торжа мутым ойлаш, шеҥгеч осалым ойлен кошташ пешак моштена. А поро шомакым чаманена. Юмылан тау, онаеҥ-влак Александр Иванович Таныгин ден Вячеслав Михайлович Актуганов, Марий культур рӱдер пеленсе ансамбльын участникше-влак мыйым умылат, нунын эҥертышыштым шижам.
— Тугеже у пьесе шочеш?
— Ты темылан возаш шукертак шонен коштам. Кӱйын шуэш шонем. Шарналтеш Шкетан лӱмеш марий театрыште ыштыме пагыт. Тунам сценарийым тӱшкан возеныт манаш лиеш. Москва гыч гына толмекем «Кӧ титакан?» спектакльым Моркыш наҥгайышна. Эпизодышто улам. Трукышто, артист черланенат, Саара Степановна Кмриллова «Валера, тый модшаш улат» мане. Пьесым йодым. «Тудо уке» вашмут йоҥгыш. Артист-влак мутым шканышт шке кид дене кагазыш возат ыле. Тунам чылан пырля ыштыме. Ямде пьесе возымо лийын огыл. Адакшым кызыт конкурсышто сеҥыше-влакын пьсеыштымат огыт шынде. Тунам вара йодыш лектеш: «А пьесыжым возыман мо?» Кызыт творческий еҥ-влакын ушемышт, ик кылдышыште лийын, пашам огына ыште. Ончыкылык драматург-влакым куштышо семинар-влак огыт эрте. Сылнымут идалыкыште тидым шотыш налманак.
— Валерий Помбеевич, яндар чонда, поро кумылда Тыланда эшеат виян, пеҥгыде лияш полшышт.
— Пеш кугу тау.
Светлана Пехметова мутланен.
Снимкыште: Марий Элын сулло артистше В.Григорьев.
Д.Речкинын фотожо.