(16 февраля) М.Шкетан лӱмеш Марий национальный театр икымше гана Казань оласе кугу театр сценыште модын.
Кечын усталык шӱлышан паша йӱк дене темше М.Шкетан лӱмеш Марий драме театр эртыше кушкыжмын йӧршын гаяк яраш кодо манаш лиеш. Чумыр коллектив, кок автобусыш шыҥ-шыҥ верланен, индеш шагат эрдене кужу корныш тарваныш. Тиде кечын артист-влакым Казань олаште да Татарстаныште илыше марий-влак дене вашлиймаш вучен. Г.Камал лӱмеш Татар кугыжаныш академический театрын сценыштыже кастене «Юмын ӱдыр» спектакльым модаш палемдалтын. Журналист семын мыят нунын пелен лийым. Палемдыме спектакль – пеш кугу паша. Шуко еҥ модмо шот денат, декораций шотыштат, содержаний денат. Тудым республикысе правительствын грантше полшымо дене сценыш лукмо. Тидын марте марий мюзиклым Чебоксарыште да Саранскыште онченыт. Черет шуын Казаньыш лекташ.
… Спектакль марте жап эше уло. Сценыште декорацийым шотыш кондат, йӱк ден тул вочмым эше ик гана тергат, Роман Алексеев актер-влак дене посна ужашлам репетироватла. А теве верысе журналист-влак толаш тӱҥальыч. Я ик вере, я вес вере телевиденийлан интервьюм возат. Наташа Пушкина дене меат шке пашам ыштена. Мыйым эн ончычак билетым ужалаш полшышо (300 наре еҥым театрыш конден) ик чолга еҥ дене палымым ыштышт. Тиде Т.Е.Маркова ыле. Тамара Егоровна Морко районысо Шеҥше кундем ӱдыр. Марий пединститутын йот йылме факультетшым тунемын пытарен, 1996 ий гыч Казаньыште ила. Ондак школышто пашам ыштен. Кызыт йоча приютышто воспитатель. 17 ий Озаҥыште марий-влакым иктеш чумырен шогымо мер пашаште чолган тырша. Шке жапыштыже Озаҥысе марий-влакын йочаштым рушарня школышто туныктен. «Озаҥ марий» ансамбльым поген. Йӱлышӧ чонан айдеме ты ганат полышым йодмылан тореш лийын кертын огыл.
— Ола воктене «Майский» ял озанлык предприятий уло. Тушто марий-влак шукын ыштат,- каласкала Тамара Егоровна. — Тусо профком иканаште 45 билетым нале. Тыгак телефон, социальный сетьла гоч кылдалтын ончаш толаш кумылаҥдышна. Варажым, ужым, театрыш кондымыжлан тудлан шуко еҥ таум ыштыш.
— Марий театрын толмыжо мыланна пеш кугу пайрем,- ойла Г.Н.Никитина. — Ончыза вет, мыняр калык кӱза, йырваш чылан марла ойлат, кузе от куане. Мый 25 ий Озаҥысе ик кугу заводышто ыштем. Паша верыштына коктын веле марийже улына. Но ме шочмо йылме дене мутланаш огына ӧр. Таче мыйын икшывемат, уныкамат тышке толыныт,- мутлан пешак поян Яльчик кундемын ӱдыржӧ. Шомак коклаште йолташ ватыжын 8 Март пайрем годым татар ӱдырамаш-влакым куштен сеҥымыже, суас ватын сай шешке лияш тыршен илымыже, ныл икшывым ончен-куштымыж нергенат каласкален шуктыш.
Марий календарьым ужален шогымаштем эше шуко еҥ дене палыме лийын шуктышым. Шукыракынже Морко, Волжский район гыч илаш куснышо улмыштым палемдыш. Нунын коклаште Татарстанысе Арск район Шурабаш гыч Е.М.Емингеева ыле. Тудо Йошкар-Олаште пединститутым тунемын пытарен, теве ынде Татарстан республикысе марий ялыште йоча-влакым шочмо йылмылан шӱмаҥда.
— Эре тыгай ок логал, сандене Марий театрын спектакльжым ончаш шукырак тунемшым кондаш тыршышым,- манеш Елизавета Михеевна. А мый декем эре наушникым йодын эҥертат. Тугеже вес калыкын шочшыштат улыт. Вараже тудым пуэдыше рашемдыш: -Мый дечем кудло нарын налыныт, а эше вес могырышто налаш лиеш ыле. Оҥай, залышке пурен верым айлаш шижтарыше йыҥгыржат тыште сем сынан. Теве тудо пытартыш гана йоҥгалте.
Ончем, залыште верын-верын веле яра олмо коеш, тичмаш налмаште тудо темын. А эше балконышто калык вераҥын (театрыште иканаште 840 еҥ спектакльым ончен кертеш). Сценыш оза-влак лектыт. Татар театрын тӱҥ режиссержо Ф.Бикчантаев погынышо-влак дене , «Поро кас» манын, марла саламлалтеш.
— Таче мыланна чынжымак пиалан кече да кугу пайрем, — манеш Фарид Рафкатович. Тудо залыште Татарстанын культура министрже шинчыме нерген увертара. А залыш министерстве деч моткоч чапле да кугу пеледыш корзингам луктыт. Вара Марий Эл гыч уна-влакым – Тӱвыра, печать да калык-влакын пашашт шотышто министрын икымше алмаштышыже В.Актанаев ден М.Шкетан лӱмеш театрын директоржо Ю.Русановым, тыгак Татарстаныште марий-влакын национально-культурный автономийыштын еҥжым, О.Третьяковым, ӱжеш. Владимир Иванович татар ден марий-влакын шуко курым дене йыгыре илымышт нерген палемден. Национальный театр-влак тидын марте шуэнрак вашлийыныт гын, Татарстанысе культур министерстве да Камал театр дене кылым ыштымеке, ончыкыжо тыгай вашлиймаш чӱчкыдынрак лияш тӱҥалеш манме ӱшаным каласен. Олег Александрович гын манын: « Татарстаныште ме, марий-влак, шагалын улына, но пырля улына. Республикым вуйлатыше-влак деке чӱчкыдын тӱрлӧ йодмаш дене лектына, нуно мыланна эре полшат. А таче чонышто куан тул йӱла, кугу сценыште марий спектакльым ончаш тӱҥалына».Залыште тул йӧра, сценыште шарча почылтеш, спектакль тӱҥалеш. Ончышылан кычалтылаш йӧршӧ нимо укела чучеш, манмыла, чыла веран-верыштыже, артист-влакын йӱкышт сайын йоҥгалтеш. Ушештарем, мюзиклыште фонограммым огыт кучылт, артист-влак кажне гана шкештак мурат. Жапын-жапын залыште совым пералтат. Но тудо шуэрак. Мый, мутат уке, Марий Элысе зритель дене таҥастарем. Весат уло дыр: театрже драматический, а спектакльже оперетте сынан, мюзикл. Калык, векат, чылт тыгайжымак вучен огыл, сандене изиш ӧрмалген, трук лийын .Кокымшо ужашыште зритель ыраш тӱҥале, ынде совымат чоканрак кырат. А мучашлан йӧршеш шокшештыч. Спектакль пытымеке, шогалын, «Браво!» манын кычкырен, артист-влаклан кужу жап совым кырен тауштышт. Сценыш шуко пеледыш аршаш дене Озаҥысе НКА-н еҥже-влак кӱзат. Л.И.Мусихина марий театрын тышке толмыжлан да калыклан пайремым пӧлеклымыжлан таушта. Театрын директоржо Ю.Русанов спектакль тӱҥалме деч ончыч «Мемнан уло мо дене кугешнаш, уло кӧ дене кугешнаш» манме шомакше сай паша дене пеҥгыдемдалте. Мучашлан Юрий Петрович ешарыш: «Тиде икымше вашлиймаш пытартыш огеш лий манын моткочак ӱшанена». Да туштак увертарыш: 24 февральыште Г.Камал лӱмеш Татар театр М.Шкетан лӱмеш театрын сценыштыже «Пелганде шаль» спектакльым ончыкташ тӱҥалеш. Тевыс, у вашлиймаш вуча веле.
Зал гыч еҥ-влак моткоч нӧлтшӧ кумылан лектыч. Икте-весыштлан кӧргыштӧ шочшо шижмаш нерген ойлат. Икмыняр еҥжыным мый диктофоныш возышым. Спектакль деч вара изиш шӱлышым налын, икте-весе дене шижмашым пайлен, декорацийым поген тӧрлатен латик шагат эртымеке угыч корныш тарванышна. Театр ончыко автобус лач кок шагат эрйӱдым толын шогале. А артист-влак эрдене адакат районыш лекшашым рашемдат. Теве тыгай нунын пашашт.
Г.Никитина: — Спектакль моточ келшыш. Рвезыже пеш чаплын мура, ӱдыржынат йӱкшӧ сай (Салийым В.Апталиков, Юмынӱдырым С.Строганова модыныт – С.Б.). Тыгай кугу сценыште шочмо йылме дене ойлымым, мурымым колат да чонлан тугай ласкан чучеш. Пуйто шулдыремак кушко. Ынде муралте-муралтен мӧҥгӧ ошкылам да эше кужу жап тиде шижмаш дене илаш тӱҥалам. Т.Софронова: — Мый таче моткочак пиалан улам, тыгай шедеврым ужынам. Юл кундемыште уло улмаш тыгай чапле марий театр. Актер-влак модмо, мурымо шотыштат моткоч мастар улыт. Тыланда Касвелышкыла корным кучаш жап. Ондак Москваш, Питерыш лекташ… Искусствым аклен моштышо-влак чыла вере улыт.
Т.Пашкова: — Марий йылмым ом пале манын, ончыч ынем тол ыле. А кызыт тиде театрым ужмемлан таум ыштем. Могай чапле, яндар йӱк! Наушникымат кудашым. Чыла умылаш лиешыс. Осал да поро, Мланде нерген моткоч сай постановко. Мучашыже мылам руш опер гыч «Половецкие пляски» ужашым ушештарыш.
Светлана БЕЛКОВА.
Руслан Бушковын фотожо.